اخلاق حرفه ای یا عقب ماندگی فرهنگی

چند روز پیش فیلم شاید مستند ناهید سروستانی(پرشون)، فیلم ساز ساکن سوئد، درباره فرح پهلوی و شخص خودش با عنوان » ملکه و من» را می دیدم. فیلم از جهتی برایم جالب بود که از یکسو تصویر نسبتا خصوصی تری از فرح پهلوی و سبک زندگی اش را ارایه می کرد از سوی دیگر به صورت بالقوه می توانست تصویری باشد  از مقابله مردمی که زمانی با این رژیم جنگیده بودند و حالا با دشمن سابق رودرروی هم دیگر قرار می گرفتند.

فیلم البته  با ناشیگریهای فیلم ساز خودش را از این فرصت استثنایی محروم کرده و در حد یک کار غیر حرفه ای باقی مانده است. مساله از اینجا شروع میشود که فرح پهلوی بعد از مدتی از شروع کار با ناهید پرشون نسبت به ادامه ی کار با او مشکوک میشود و کار را کنسل می کند.  البته این همه نیز از مصاحبه های حاشیه ای است که خانم فیلمساز درباره فیلم می کنند و حرفهایی که می زنند حاصل میشود. تنها بعد از چند ماه و تحت شرایط جدیدی فرح قبول میکند که کار فیلمسازی ادامه پیدا کند.

استراتژی ناهید سروستانی برای جلب نظر دوباره فرح رویکردی بسیار مزورانه و فریب آمیز است. ناهید اینبار سعی میکند که  تا لحظه آخر از سوالات حساس پرهیز کند، خودش را دوست فرح  و علاقه مند به او نشان بدهد-حتی جایی خودش را طرفدار فرح می خواند- تا بتواند در همراهی او باشد. سپس در تدوین فیلم و مصاحبه های بعدی روی دیگر چهره اش را نشان می دهد و  جبران مافات میکند.

من درباره نکات تکنیکی فیلم صحبتی نمیکنم. فیلم یک فیلم ضعیف هم از نظر فیلم برداری، تدوین و تنظیم موسیقی است. صحبت من درباره نحوه برخورد فیلمساز با موضوع کارش است. برخوردی که بسیاری غیر حرفه ای است. اخترام به اعتماد طرف مقابل، رعایت اصول اخلاق حرفه ای، کنترل احساسات و از همه بدتر گره های شخصیتی و منعکس نکردن آن بر روی موضوع فیلم همه چیزهایی هستند که این فیلم از آنها بی بهره است.

فیلم همانطوری که اسمش میگوید درباره فیلمساز و فرح پهلوی است. ما درباره ناهید سروستانی نیز چیزهایی می آموزیم. مثلا ما می فهمیم که او در یک خانواده پرجمعیت و فقیر بزرگ شده است. برادران نوجوانش بعد از انقلاب اعدام شده اند و خودش نیز مخفیانه از ایران فرار کرده است. همه اینها البته به خاطر تعلق او و برادرانش به یک گروه بسیار کوچک کمونیستی است. در حساس ترین نقطه فیلم وقتی که فرح از او می پرسد تعلق سیاسی او چه بوده و برای چه مجبور شده از ایران فرار کند، ناهید با خام دستی تمام پاسخ می دهد که » یک گروه چپ بسیار کوچک». فرح از او می پرسد خوب در آن گروه شما چه می کردید، ناهید جواب می دهد» اعلامیه پخش می کردیم و سر قرارها می رفتیم». سوال منطقی اینجاست که خوب در آن اعلامیه ها چه نوشته شده بود؟ مانیفست سیاسی بود ه یا دستور کیک پخت؟ خانم البته چیزی از آن  اعلامیه ها به یاد نمی آورد. چیزی هم در ذهنش نیست. فعالیت سیاسی  ناهید و دفاعی که از آن می تواند بکند به همین محدود میشود.

در یک سکانس دیگر وقتی که ناهید دارد سبک زندگی خودش و فرح را مقایسه میکند و برای فرح تعریف میکند که چگونه از دیدن تصویر فرح و کودکانش که شادمانه در کاخ نیاوران زندگی می کردند حسرت به دل او می نشسته که چرا مادر او شکسته زیر بار کار هرگز نمی توانسته چنین زندگی شادمانه ای داشته باشد، باز از اینکه مساله را به بحث شکاف طبقاتی دوران شاه  بکشاند، در می گذرد و بحث را به یک بحث شخصی تبدیل میکند. جواب فرح نیز کمتر کمیک نیست. » چرا نامه ای به من ننوشتی و از من نخواستی که برایت کاری کنم؟»  اینجا هم ناهید به جای اینکه بگوید» منظور من شخص خودم نیست. من یکی از میلیونها  ایرانی فقیر آن روزها بودم» سکوت میکند و بیننده را در این فکر فرومیبرد که بله ای کاش همه ناراضیان به جای انقلاب کردن به  فرح نامه می نوشتند. و به این ترتیب هرگز انقلاب و مسایلش رخ نمی داد.

سواد سیاسی ضعیف فیلمساز،پرهیز او از رعایت اخلاق حرفه ای و نوعی دربرزخ گیر کردن فرح پهلوی فیلم را به نوعی عجیب و ناقص کرده است.اخلاق حرفه ای   و متاسفانه یادآور این مساله است که ما هنوز نحوه برخورد با مخالفانمان را نمی دانیم. هنوز نمی دانیم چطور تر و خشک را با هم نسوزانیم و از کسی برای کارهای نیکش قدر دانی کنیم در حالیه که حساب کارهای غلط را جداگانه بررسی کنیم. آری این فقر فرهنگی است و ما ایرانیان راه درازی در پیش رو داریم. ربطی هم به جمهوری اسلامی و رژیم پهلوی ندارد.